احمد نیریزی
| از خوشنویسان قلم نسخ ایران | |
|
بخشی از وصیت‌نامه امام علی(ع) به خط احمد نیریزی | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| مذهب | شیعه |
| زادروز | نیمه دوم قرن یازدهم |
| زادگاه | نیریز |
| وفات | قرن دوازدهم |
| محل دفن | نامشخص |
| اطلاعات علمی | |
| استادان | نامشخص |
| شاگردان | نامشخص |
| آثار | کتابت بیش از ۱۰۰ جلد قرآن و ۷۷ جلد صحیفه سجادیه |
| اطلاعات دیگر | |
| تخصص | نسخ‌نویسی • شاعر |
| مهارت | خوشنویسی |
| زمینه فعالیت | کتابت متون مذهبی |
| وبگاه | |
| مرتبط | میر عماد حسنی |
میرزا احمد نیریزی (زنده در ۱۱۵۱ق)، از خوشنویسان قلم نسخ ایران. در منابع از استاد و شاگرد مستقیمی برای وی یاد نشده است. تذکره‌نویسان شهرت او را در خوشنویسی نسخ به پایه میر عماد در قلم نستعلیق، و درویش عبدالمجید طالقانی در شکسته‌نویسی می‌دانند. آثار وی جنبه مذهبی داشته و بسیاری از آنها در کتابخانه‌ها و موزه‌ها نگهداری می‌شود. درباره محل درگذشت وی اختلاف وجود دارد، اما انجمن ملی آثار ایران در زادگاهش -نیریز- بنای یادبودی برای وی به پا داشته است.
پدر و ولادت
وی در صحیفه سجادیه‌ای که در سال ۱۰۸۷ق کتابت کرده و نخستین اثر شناخته شده او به شمار می‌آید، نام پدرش را سلطان محمد و لقبش را شمس الدین و خود را با لقب فخرالدین می‌خواند. وی در محله سادات نیریز زاده شد، اما تاریخ تولد او معلوم نیست. با توجه به آثار موجود او که برخى متعلق به اواخر قرن یازدهم قمرى است، مىتوان ولادت او را در نیمه دوم سده یازدهم حدس زد. برخى تولد او را در ۱۰۶۷ق گفته‌اند که مأخذى براى آن ذکر نشده است.
زندگی
با آنکه بخش اصلی زندگی او در قرن۱۲(قمری) سپری شده اما منابع نوشته شده در این سده هیچ‌گونه آگاهی از زندگی او به دست نمی‌دهند.
برای نخستین بار میرزای سنگلاخ در تذکرة الخطاطین زندگی‌نامه‌ای از او آورده، که مایۀ کار تمامی تذکره‌نویسان پس از او قرار گرفته است. وی چون دیگر خوشنویسان او را «قبلة الکُتّاب» خوانده، و در خوشنویسی، شاگرد محمد صادق ارجستانی دانسته است. در حالی‌که پس از سلطانعلی مشهدی (د ۹۲۶ق) هیچ‌یک از خوشنویسان را به این لقب نخوانده‌اند و در هیچ‌یک از منابع سدۀ ۱۲ق به بعد که شرح حال محمدصادق ارجستانی (د۱۱۳۴ ق) در آنها آمده یادی از خوشنویسی وی نشده است.
بدین امید نوشتم کلام حضرت دوست که روز حشر به دستم جز این سخن ندهند
نیریزی
به گفتۀ میرزای سنگلاخ، احمد نیریزی به محمد ابراهیم قمی پیوست و در مکتب او به فراگرفتن خوشنویسی پرداخت و پس از مرگ استاد از قم به نیریز رفت و چندی در آنجا به سبک استاد به کتابت پرداخت و سپس شیوه‌ای نو و برتر از استاد در قلم نسخ ابداع کرداما این بخش از گزارش او با زنده بودن محمد ابراهیم قمی تا ۱۱۱۸ق سازگار نیست.و آثار بسیاری از احمد به شیوۀ نوی که او می‌گوید، در دست است که پیش از این تاریخ در اصفهان نوشته شده است.افزون بر آن درگذشت محمد ابراهیم در قم صحیح نیست. بلکه شواهدی از اقامت او در اصفهان موجود است از آن جمله آثاری که برای شاه سلیمان صفوی نوشته است. گذشته از این دو اثر قرآنی از وی باقی است که در سال ۱۱۱۷ ق -یکسال پیش از آخرین اثرش- در اصفهان کتابت شده است ، از سویی، میرزای سنگلاخ در زندگی‌نامه محمد ابراهیم هیچ اشاره‌ای به شاگردی احمد نزد وی نمی‌کند.
در برخی از منابع معاصر آمده که احمد نیریزی از روی خطوط علاءالدین تبریزی مشق بسیار کرده استاز این نوشته چنین برداشت می‌شود که علاءالدین را باید استاد غیر مستقیم او دانست. این اندیشه از آنجا سرچشمه گرفته که احمد در چند اثر خود از علاءالدین تبریزی با عنوان استاد یا استادی یاد می‌کند.باید گفت به کاربردن نام استاد یا استادی به همراه نام خوشنویسان متقدم برای احترام به پیشگامی آنهاست. نه معنای استادی مستقیم؛ زیرا احمد نیریزی نمی‌توانسته است از نظر زمانی شاگرد علاءالدین تبریزی باشد.
درگذشت و آرامگاه
از سالهای پایانی زندگانی و تاریخ وفات میرزا احمد هیچ اطلاعی در دست نیست. برخی تاریخ وفاتش را ۱۱۵۵ق دانسته‌اند. واله داغستانی در تذکرة الریاض الشعراء که در سال ۱۱۶۱ق تالیف کرده او را میرزا احمد خوانده است.که می‌بایست بین دهه ۵۰ تا ۶۰ درگذشته باشد.
محل دفن او را به اختلاف ذکر کرده‌اند. سنگلاخ آرامگاه او را در کربلا دانسته در حالی‌که بعضی دیگر مدفن او را در زادگاهش نیریز گفته‌اند. جلال الدین همایی اطلاعات دقیق تری در کتاب تاریخ اصفهان به دست داده است. او مدفن میرزا احمد را در بقعه درب امام در اصفهان دانسته و گفته است که فعلا اثری از آن دیده نمی‌شود اما قطعی است که میرزای نیریزی در همین مقبره به خاک سپرده شده است.
بنای یادبودی در زادگاهش نی ریز برپا داشته‌اند. این بنا در قبرستان میرشهاب الدین احمد در محله سادات واقع است. برخی آنجا را مدفن وی دانسته‌اند و حتی اخیراً سنگ قبری نیز برای آن تهیه شده و در آنجا قرار داده شده است.
در سال ۱۳۹۰ش در آنجا کنگره‌ای در برزگداشت او برگزار شد.
جایگاه در خوشنویسی قلم نسخ
شهرت احمد نیریزی در خوشنویسی نسخ به پایۀ میر عماد در قلم نستعلیق، و درویش عبدالمجید طالقانی در شکسته نویسی است. همۀ تذکره نویسان قرن‌های ۱۳ و ۱۴ ق به این شهرت اشاره دارند. با این تفاوت که برخی او را بی‌همتا دانسته‌اند. و کسی را همپایۀ او در کتابت نسخ نمی‌شناسند.گاهی نیز این فراتر رفته، سیر تکامل قلم نسخ را در خط او پایان می‌بینند. برخی نیز در حالی که بر شهرت بی مانند او گواهی می‌دهند، شماری از پیروان شیوۀ او را در خوشنویسی قلم نسخ همپایه و گاه برتر از او می‌شمارند.
در قرن‌های ۱۱ و ۱۲ ق قلم نسخ به دست استادان نامور و گمنامی چون محمد ابراهیم قمی (زنده در ۱۱۱۵ق)، عبدالله محمد حسن یزدی (زنده در ۱۱۰۳)، محمد حسن کازرونی (زنده در ۱۱۱۰ق) و دیگران رونق تازه‌ای گرفت و احمد نیریزی آن را به اوج کمال رساند. به گونه‌ای که شمار بسیاری از خوشنویسان این قلم از روزگار زندگی وی تا قرن ۱۴ از او پیروی کره‌اند. برتر شمردن خوشنویسی چون میرزا عبدالعلی یزدی (کوکب) بر احمد، یا ترجیح دادن محمد محسن اصفهانی بر او، خالی از گزافه نیست.
هیچ یک از خوشنویسانی چون محمد محسن اصفهانی، عبدالله عاشور، عبدالعلی خراسانی، احمد شاملو، وصال شیرازی، علی عسکر ارسنجانی به عنوان شاگرد مستقیم احمد نبوده، اما همۀ آنها کوشیده‌اند که به شیوۀ او پدید آورند، با این همه مقام دست نیافتی وی به ویژه در نسخ کتابت جلی همچنان دست نخورده بر جا مانده است. از میان تذکره نویسان و تاریخ خط نویسان تنها بیانی او را در ردۀ خوشنویسان نستعلیق و شکسته نیز به شمار آورده است.
آثار
میرزای سنگلاخ نوشتن ۹۹ تا ۱۲۰ قرآن و ۷۷ جلد صحیفه و تعدادی بیرون از آمار و شمار مرقع و اوراق به او نسبت می‌دهد. فرهاد میرزا معتمد الدوله از بیاض بسیار بزرگی نام می‌برد که احمد آثار خود را در آن با ذکر تاریخ و نام کسانی که آثار برای آنها نوشته شده بوده، به ثبت می‌رسانده است. به گفتهۀ وی چند برگی از آن بیاض از دستبرد کسانی که به آن دسترسی داشته‌اند مصون مانده است که وی آثاری شامل ۹ قرآن و ۵ کتاب دعا از آن نقل می‌کند.
برخی از تذکره نویسان با تأثیرپذیری از میرزای سنگلاخ شمار قرآن‌های نوشته شده به دست او را بیش از هر خوشنویس دیگری می‌دانند، در حالی‌که شمار قرآن‌های شناخته شده‌ای که در نسبت آنها به احمد جای تردید نیست، به ۱۰ نسخه هم نمی‌رسد، در حالی‌که از خوشنویس همزمان او محمد ابراهیم قمی، قرآنی کتابت شده به ۱۰۸۷ق در دست است که بیست و هشتمین قرآن نوشتۀ شدۀ اوست. اما مجموعۀ آثار بازماندۀ منسوب به احمد را می‌توان، بیشتر از آثار هر خوشنویس دیگری دانست، برخی اسباب این فزونی عبارتند از:
- وجود نسخه‌های مجعول و ساختگی، و ثبت شدن آثار خوشنویسان دیگر به نام او
- پشتیبانی مادی و معنوی شاه سلطان حسین و درباریان او.
نسخ خطی
| عنوان | اندازه به سانتی متر | سال | محل نگهداری | شماره | قلم | توضحیات |
|---|---|---|---|---|---|---|
| صحیفه سجادیه | بغلی (۵×۹/۵) | ۱۰۸۷ق | کتابخانۀ کاخ، موزه گلستان | ۱۱۰۹ | نسخ غبار خوش | ۲۱۶ صفحه هر صفحه ۱۶ سطر، جلد مقوایی عمل ابوالقاسم موسوی حسینی ۱۲۵۲ق |
| صحیفه سجادیه | وزیری (۱۴/۵×۲۳/۳) | ۱۰۹۶ق | کتابخانۀ کاخ، موزه گلستان | ۱۱۹۳ | نسخ، کتابت عالی و نستعلیق خوش به شنگرف | ۳۸۴ صفحه هر صفحه ۸ سطر دعا و ۸ سطر ترجمه فارسی |
| دعای کمیل | جانمازی (۱۰×۱۶) | ۱۱۰۷ ق | کتابخانۀ کاخ، موزه گلستان | ۲۰۹۲ | نسخ، کتابت عالی و نستعلیق | ۵۰ صفحه هر صفحه ۶ سطر دعا و ۶ سطر ترجمه فارسی |
| سوره یس و تعقیبات نماز | نیم‌ربعی (۱۱×۱۷/۹) | ۱۱۱۰ ق | کتابخانۀ کاخ، موزه گلستان | ۱۱۵۶ | نسخ، کتابت ممتاز | ۱۰۲ صفحه هر صفحه ۹ سطر، نسخه در تملک شاه طهماسب ثانی بوده است. |
| مجموعۀ ادعیه | وزیری (۲۰×۱۳) | ۱۱۱۶ق | کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار (شهید مطهری) | ۱۱۱۸ | نسخ کتابت ممتاز | ۲۸ صفحه هر صفحه ۷ سطر، ظاهرا میرزای سنگلاخ لقب قبلة الکتاب را از یاداشت احمد شاملو در پشت صفحۀ نخست همین نسخه برگرفته است. |
| قرآن | رحلی‌کوچک (۴۰×۲۵) | شعبان ۱۱۱۷ق | کتابخانۀ کاخ-موزه گلستان | ۶۴۸ | نسخ کتابت جلی ممتاز | تمام اورراق متن و حاشیه شده، ۶ صفحه پایان نسخه حاوی دو دعای ختم تلاوت به قلم‌های نسخ و رقاع کتابت ممتاز، برای محمد ابراهیم بیک یوزباشی کتابت شده است. نسخه در روزگار فتحعلی شاه قاجار به ۱۲۱۸ق تذهیب و تجلید شد. این قرآن در ۱۳۴۴ش به وسیلۀ سازمان اوقاف در تهران چاپ عکسی شد و صحیفۀ شماره ۳ از فهرست‌های فرهاد میرزاست. |
| قرآن | وزیری‌بزرگ (۲۱/۵×۳۲/۵) | ۱۱۲۲ق | کتابخانۀ شمارۀ ۱ مجلس شورای | ۱۹۷۰ | نسخ کتابت جلی ممتاز | ۲ صفحه آغاز حاوی وقف نامه‌ای به قلم رقاع ممتاز مبنی بر وقف قرآن برای حضرت مهدی(ع) از سوی محمد تقی خان بیگلربیگی یزدو ۲ صفحۀ بعد وقف نامۀ پسر او عبدالرضاخان به تاریخ ۱۲۴۵ق به قلم نستعلیق و در پایان نسخه دعای پس از تلاوت به قلم نسخ محمد هاشم به تاریخ ۱۲۰۰ق. |
| قرآن | رحلی‌کوچک (۳۷×۲۴/۵) | ۱۱۲۴ق | کتابخانۀ کاخ- موزه گلستان | ۱۰۵۶ | نسخ کتابت جلی ممتاز | این قرآن به دستور شاه سلطان حسین صفوی نوشته شده است، خواص سور به قلم شکسته نستعلیق خوش در حاشیه، نشانه های جزوها به شکل ترنج مذهب و در صفحۀ روبه روی آن ترنج‌های همانند شامل نام فتحعلی شاه به قلم ثلث زرین بر زمینۀ لاجوردی ساختهاند. نسخه فاقد جلد است. فرهاد میرزا در فهرست آثار احمد از این قرآن نام برده است. |
| قرآن | وزیری‌بزرگ (۲۰×۳۲/۸) | ۱۱۲۵ق | کتابخانه چستر بیتی. | ۱۵۶۱ | نسخ کتابت جلی ممتاز | صفحۀ آغاز نسخه شامل فهرست سور، سر لوح‌ها و نشان‌ها و سر سوره ها مذهب مرصع عالی، بین سطرها طلااندازی شده، مذهِّب عبدالله بن مطلب مستوفی شیرازی، جلد تیماج ضربی با نقوش طلایی |
| ادعیه | وزیری‌کوچک (۲۰×۱۲/۵) | ۱۱۳۰ق | کتابخانۀ مدرسۀ سپهسالار | ۹۸۱ | نسخ کتابت عالی و ترجمه به قلم نستعلیق به شنگرف | تمام نسخه متن و حاشیه و جدول کشی شده است. |
| قرآن | رحلی (۲۲×۳۵) | ۱۱ رمضان ۱۱۳۱ق | موزۀ ملی ایران | ۸۳۸۱ | نسخ کتابت جلی ممتاز | دو صفحه آغاز دو شمسۀ مذهب دور اسامی ۱۴ معصوم (ع)، به دستور محمدقلی خان بیگدلی شاملو نوشته شده است. |
| قرآن | وزیری (۱۴/۵×۲۳/۵) | ۱۱۳۸ق | کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی | ۳۹۴۳ | نسخ | این نسخه در ۱۳۳۲ش به ابن مسعود پادشاه عربستان سعودی هدیه شد. |
| دعای کمیل | بیاضی (۱۰×۲۲) | ۱۱۳۹ق | کتابخانۀ مدرسۀ سپهسالار | ۹۹۵ | نستعیلق شکسته خوش | ۴۴ صفحه هر صفحه ۹ سطر |
| دوازده امام از خواجه نصیر الدین طوسی و دعای اربع عشر | رحلی (۳۴/۵×۲۲/۵) | ۱۱۴۱ق و ۱۱۳۲ق | کتابخانه کاخ-موزه گلستان | ۱۰۸۲ | نسخه دوازده امام به قلم نسخ کتابت جلی عالی و ترجمه به قلم نستعلیق و نسخه دعای اربع عشر به قلم نسخ کتابت جلی ممتاز با ترجمه فارسی به قلم نستعلیق | این نسخه برای سپاس از حاجی محمد صراف نوشته شده است. |
| دعای احتجاب | وزیری (۱۴×۲۲) | ۱۱۴۳ق | کتابخانۀ مدرسۀ سپهسالار | ۱۱۱۳ | نسخ کتابت جلی ممتاز | ۱۲ صفحه هر صفحه ۹ سطر |
| دعای ایام هفته | جانمازی (۱۰×۱۶/۵) | ۱۱۴۴ ق | کتابخانۀ مدرسه سپهسالار | ۱۱۴۳ | نسخ کتابت ممتاز | ۱۲ صفجه هر صفجه ۷ سطر |
| سوره یس و ادعیه | وزیری (۱۵×۲۴/۵) | سنة۱۱۴۶ ق | کتابخانۀ مدرسه سپهسالار | ۳۴ | ۱۵۰ صفحه هر صفحه ۱۱ سطر. | |
| ادعیه | وزیری‌کوچک (۲۰/۵×۱۳) | ۱۱۴۹ ق | کتابخانۀ مدرسه سپهسالار | ۵۲ | نسخ کتابت خفی متوسط | به درخواست شاه وردی بیک نوشته شده. |
| دعای صباح | وزیری (۲۵×۱۵/۵) | شوال ۱۱۵۱ | کتابخانۀ مدرسه سپهسالار | ۱۰۹۰ | نسخ | کتابت برای میرزا صدرالدین محمد نوشته شده است. |
| سور و ادعیه | وزیری (۲۳×۱۴/۵) | ۱۱۵۱ق | کتابخانۀ ملی تهران | ۹۸۵ف | نسخ، کتابت خفی متوسط | ۹۰ برگ هر صفحه ۹ سطر |
مرقعات و قطعات
- مرقعی با ۲۴ رقعه، به قلم نسخ کتابت ممتاز که از ۱۱۱۵ق آغاز شده و در ۱۱۳۴ق پایان یافته است. و با شمارۀ ۱۵۲۸ در کتابخانۀ ملی تهران نگهداری می‌شود.
- مرقعی با ۳۲ رقعه، به قلم نسخ کتابت ممتاز دربردارندۀ قصیدۀ میمیۀ کتابت شده برای سید مرتضی در ۱۱۲۱ق، به شمارۀ ۱۵۶۲ در کتابخانه ملی تهران.
- مرقعی دربردارندۀ ۵۰ رقعه، در ۱۱۲۲ و ۱۱۳۰ق، بخشی از سوره‌های آل عمران و اعراف و نسب حضرت رسول (ص)، به شمارۀ ۱۵۶۱ در کتابخانه ملی تهران.
- شماری قطعۀ کتابت شده در ۱۱۰۸ تا ۱۱۴۸ق که بیشتر در کتابخانه‌های ایران و دیگر کشورهای جهان، موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی نگهداری می‌شود.
کفر ایمان را هم اندر تیرگی هم در صفا نیست دارالملک جز رخسار و زلف مصطفی
نیریزی
دیگر آثار
- وقف نامۀ موقوفات شاه سلطان حسین صفوی، به شمارۀ ۵۸۳۲ در کتابخانۀ آستان قدس رضوی.
- لوحه‌های آیة الکرسی در ۱۱۲۷ق.
- کتیبه‌هایی که بر جلد برخی از نسخه‌های کتابت کردۀ یا دیگر خوشنویسان نوشته است. برخی از این آثار عبارتند از:
- کتیبه‌ای بر حاشیۀ جلد نسخه‌ای سوره یس، به شمارۀ ۹۸۵ ف در کتابخانۀ ملی ایران.
- کتیبه‌ای، در وصف علی (ع)، در ۱۱۲۰ق و به شمارۀ ۲۱۲۶ در کتابخانۀ کاخ -موزه گلستان
- کتیبۀ روایتی از رسول اکرم(ص)، بر نسخه‌ای از مناجات خواجه عبدالله انصاری به خط میر عماد سیفی حسنی، در ۱۱۲۷ق و به شمارۀ ۱۹۰۱ در کتابخانه ملی ایران.
- کتیبه ای با قلم نسخ، با سفیداب بر حاشیۀ جلد روغنی یک نسخه کتاب دعا با رقم و تاریخ ۱۱۳۲ق
- کتیبه‌ای در ۱۱۴۴ق.
- کتیبه‌ای به قلم نسخ خوش بر حاشیۀ جلد یک نسخه یس و ادعیه با در ۱۱۴۶ق، به شمارۀ ۳۴ در کتابخانۀ کاخ- موزه گلستان.
میرزا احمد آثار بسیاری در کتابت قرآن و ادعیه دارد که اکثریت آن در موزه کاخ گلستان و برخی در موزه‌های دیگر موجوداست. برای اطلاع از این آثار به لینک‌های ذیل مراجعه شود:
منابع بیشتر
کتاب تاریخ و فرهنگ نیریز: در این اثر دربارۀ استاد احمد نیریزی، زندگی نامه و آثارش توضیح داده شده است.
پانویس
- ↑ نیریزی، صحیفه سجادیه؛ نک آثار نسخ خطی در همین مقاله، شماره ۱
- ↑
- ↑ میرزای سنگلاخ ج۲، ص۳۹۲-۳۹۳
- ↑ نک حزین، ۴۷-۴۸؛ مدرس، ج۱، ص۱۰۴-۱۰۵؛ مهرآبادی، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۵
- ↑ نک حزین، ۴۷-۴۸؛ مدرس، ج۱، ص۱۰۴-۱۰۵؛ مهرآبادی، ج۲، ص۳۱۲-۳۱۵
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۱۲۸
- ↑ نک: بخش آثار در همین مقاله
- ↑ گلچین، ص۲۳۹-۲۴۰
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۱۲۸
- ↑ گلچین، ص۲۶۴-۲۶۷
- ↑ میرزای سنگلاخ، ج۲، ص۴۰۸-۴۲۴
- ↑ بیانی، کارنامه، ص۲۶۹
- ↑ بیانی، کارنامه، ص۵۴۹
- ↑ آتابای، فهرست کتب، ص۵۲۶
- ↑
- ↑
- ↑ میرزای سنگلاخ، ج۲، ص۳۹۴؛ فسایی، ج۲، ۱۵۶۸
- ↑ حبیب همانجا؛ ایرانی، ص۱۳۴-۱۳۵
- ↑ هدایت، ج۱۰، ص۱۳۴
- ↑ هدایت، ج۱۰، ص۱۳۴
- ↑ فرصت، ص۲۴۹
- ↑ احوال، ج۴، ص۳۰،۴۳۱
- ↑ میرزای سنگلاخ، ج۲، ص۳۹۷،۳۹۹-۴۰۰
- ↑ فرهاد میرزا معتمد الدوله، ص۴۹-۵۰
- ↑ حبیب، ص۵۹
- ↑ گلچین، ص۲۴۱
- ↑
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۶
- ↑ احوال، ج۴، ص۳۱؛ آتابای، فهرست کتب، ص۷۰۱-۷۰۲
- ↑ بیانی، خط، ج۴، ص۲۱؛ آتابای فهرست کتب، ص۶۹۴-۶۹۶
- ↑ بیانی، خط، ج۴، ص۲۱؛ آتابای فهرست کتب، ص۴۶۳-۴۶۴
- ↑ آتابای فهرست کتب، ص۶۹۴-۶۹۶
- ↑ ابن یوسف، ج۱، ص۶۲-۶۳
- ↑ بیانی، راهنمای، ۷۲-۷۳، تصویر ۳۵؛ فهرست نمونه، ص۱۶، ۷۳؛ آتابای، فهرست قرآن‌ها، ۱۳-۱۵
- ↑ بحرالعلومی، ص۶۲۷
- ↑ اسلامی شورا، ج۲، ص۱-۲
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۰؛ آتابای، فهرست کتب، ص۲۶۹-۲۷۵؛ فرهاد میرزا، ص۴۹
- ↑ آربری، ص۵۴؛ لوحه‌های ۵۷ و ۵۸؛ جیمز، ص۸۶
- ↑ ابن یوسف، ج۱، ص۵۴
- ↑ شورا، ج۲، ص۱ و یاداشت حاشیۀ همان صفحه از مدیر کتابخانه
- ↑ ابن یوسف، ج۱، ص۲۷-۲۸
- ↑ ابن یوسف، ج۱، ص۵۴
- ↑ آتابای، فهرست کتب، ص۳۶۲-۳۶۳
- ↑ بیانی، ج۴، ص۲۳؛ آتابای، فهرست کتب، ص۶۴۳-۶۴۴
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۳؛ آتابای، فهرست کتب، ص۵۲۱-۵۲۲
- ↑ بیانی، خط، ج۴، ص۲۲؛ آتابای، فهرست کتب، ۴۳۴-۴۳۵
- ↑ بیانی، خط، ج۴، ص۲۹؛ ملی، ج۲، ص۵۴۰
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۶؛ آتابای، فهرست مرقعات، ص۲۵-۲۶
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۶؛ قس: آتابای، فهرست مرقعات، ص۱۴۲-۱۴۳
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۶؛ آتابای، فهرست مرقعات، ص۲۴۳-۲۴۴
- ↑
- ↑ بیانی، احوال، ج۴، ص۲۸
- ↑
- ↑ جابری، ص۳۳۴؛ مهرآبادی، ج۲، ص۳۵۰
- ↑ آتابای، فهرست کتب، ص۱۰۶۴
- ↑ نصیری، ج۳، ص۲۰۱۶
- ↑ کریم زاده، ج۱، ص۶۱
- ↑ آتابای، فهرست مرقعات، ص۶۴۴
- ↑
- ↑
منابع
- منبع مقاله: دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۷، ص۱۰۰-۱۰۸، با تلخیص.
- آتابای، بدری، فهرست قرآن های خطی کتابخانۀ سلطنتی، تهران، ۱۳۵۱ش.
- آتابای، بدری، فهرست کتب خطی کتابخانۀ سلطنتی، تهران، ۱۳۵۲ش.
- آتابای، بدری، فهرست کتابخانۀ مدرسۀ عالی سپهسالار، تهران، ۱۳۱۳-۱۳۱۵ش.
- ایرانی، عبدالحمید، پیدایش خط و خطاطان، مصر، ۱۳۴۵ق.
- بحرالعلومی، حسین، کارنامۀ انجمن آثار ملی، تهران، ۱۳۵۵ش.
- بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران، ۱۳۵۸ش.
- بیانی، مهدی، خط، ایرانشهر، تهران، ۱۳۴۲ش.
- بیانی، مهدی، راهنمای گنجینۀ قرآن، تهران، ۱۳۲۸ش.
- بیانی، مهدی،فهرست نمونه خطوط خوش کتابخانۀ شاهنشاهی، ایران، تهران، ۱۳۲۹ش.
- بیانی، مهدی،کارنامۀ بزرگان ایران، تهران، ۱۳۴۰ش.
- جابری انصاری، حسن، تاریخ اصفهان و ری، اصفهان، ۱۳۲۱ش.
- جواهر کلام، عبدالعزیز، فهرست کتابخانۀ عمومی معارف، تهران، ۱۳۱۳ش.
- حبیب اصفهانی، خط و خطاطان، قسطنطنیه، ۱۳۰۵ق.
- حزین محمد علی، تاریخ، اصفهان، ۱۳۳۲ش.
- سپهر، هدایت، تذکره خوشنویسان، تهران، یساولی، شورا، خطی.
- فرصت، محمد نصیر، آثار العجم، تهران، ۱۳۵۳ش.
- فرهاد معتمدالدولة، زنبیل، تهران، ۱۳۱۸ش.
- فسایی، میرزاحسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، ۱۳۶۷ش.
- کریم زاده تبریزی، محمد علی احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، لندن، ۱۳۶۳ش.
- گلچین معانی، احمد، راهنمای گنجینۀ قرآن، مشهد، ۱۳۴۷ش.
- مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، تهران، ۱۳۶۹ش.
- مرکزی، خطی.
- ملی، خطی.
- مهرآبادی، ابوالقاسم، آتشکده اردستان، تهران، ۱۳۳۴ش.
- میرزای سنگلاخ، تذکرة الخطاطین، استانبول، ۱۲۹۵ق.
- نصیری امینی، فخرالدین، گنجینۀ خطوط، تهران، ۱۳۶۷ش/۱۴۰۹ق.
- هدایت، رضاقلی، روضة الصفای ناصری، قم، ۱۳۳۹ش.